KOMPAS MAGNETYCZNY I ŻYROKOMPAS
Kompas magnetyczny,
przyrząd nawigacyjny służący do wyznaczania kierunku południka magnetycznego, a więc
wskazujący kierunek północnego bieguna magnetycznego Ziemi, czyli północy magnetycznej
(położenia ziemskich biegunów magnetycznych i geograficznych nie pokrywają się). W
kompasie magn. wykorzystano zjawisko ustawiania się igły magnetycznej (lekki,
wydłużony magnes) wzdłuż linii sił ziemskiego pola magnetycznego. Najprostszy kompas
używany na jachtach składa się z ułożyskowanej na pionowej osi okrągłej tarczy z
podziałką kątową obejmującą zakres kąta pełnego (w stopniach lub rumbach), zwaną
różą kompasową. Pod tarczą jest umocowanych kilka równolegle ułożonych magnesów
sztabkowych spełniających rolę igły magnetycznej. W stosowanych głównie kompasach
magn. mokrych tarcza pływa w specjalnie dobranym płynie (gliceryna z innym, np.
alkoholem etylowym) wypełniającym obudowę (kociołek) z niemagnetycznego materiału.
Płyn zapewnia właściwe tłumienia ruchu tarczy i powoduje zmniejszenia nacisku na dolne
łożysko. Rozszerzalność cieplna płynu jest kompensowana membraną.Całość
zawieszona jest na przegubie Cardana, co umożliwia zachowanie poziomego położenia przy
przechyłach statku. Ustawienie się róży kompasowej w stosunku do kreski
kursowej, zaznaczonej w płaczszyźniesymetrii statku, pokazuje aktualny kurs. Wskazania
kompasu magnetycznego są obarczone błędem dewiacji magnetycznej. Kompasy magn.
stosowane w żeglarstwie mają bardzo różne konstrukcje i rozmiary. Ze względu na
spełniane funkcje można je podzielić na:
- kompasy główne, przystosowane do współpracy z namiernikiem, są podstawowymi
przyrządmi do określania kursu
- kompasy sterowe, zainstalowane w pobliżu stanowiska sternika, umożliwiają utrzymanie
wyznaczonego kursu
- kompasy łodziowe, używane na bardzo małych jachtach, łodziach, zabierane na tratwę
ratunkową lub bączek
W żeglarstwie stosowane są również kompasy elektryczne (elektroniczne). Są to w
istocie kompasy magn. wyposażone w elektoniczne repetytory wskazań, rozmieszczone w
odpowiednich miejscach, np.: w kabinie nawigacyjnej, na stanowisku sternika, w kabinie
kapitana. Sam kompas magnetyczny można wówczas umieścić np. na maszcie, oddalając go
od stalowego kadłuba powodującego błąd dewiacji. Coraz częściej spotyka się w
żeglarstwie również żyrokompasy. Pierwsze wzmianki o kompasach pochodzą z arabskich
źródeł z XIIIw., wcześniej w prymitywnej formie kompas był używany przez wikingów,
jeszcze wcześniej był prawdopodobnie znany w Chinach.
 |
 |
1- namiernik
2- podziałka
3- przegub Cardana
4- kreska kursowa
5- tarcza róży kompasowej
6- szyba
|
7- pływak róży kompasowej
8- czup przedubu Cardana
9- kociołek
10- membrana
11- wlew płynu
12- ciężar stateczności
|
Żyrokompas, kompas żyroskopowy, busola żyroskopowa, żyrobusola,
kompas elektromagnetyczny, przyrząd żyroskopowy wskazujący kierunek północy geograficznej,
w którym wykorzystano zasadę stałego położenia w przestrzeni osi obrotu bąka
wirującego (żyroskopu) z dużą prędkością (do ok. 40 tys. obrotów na minutę).
Żyrokompas używany jest na statkach zamiast kompasu magnetycznego. Jego wskazania są
niezależne od własnego pola magnetycznego statku i deklinacji magnetycznej. Błędy
powodowane ruchem statku są automatycznie korygowane. Wskazania żyrokompasu są
odczytywane z repetytorów (wskaźników) rozmieszczonych w miejscach dogodnych dla
nawigatorów.
OPRACOWANIE: "KTOSIA"
na podstawie: