ARTYLERIA

I połowa XVII w.

Kliknij - powiększenie (30kB) Rozwój techniki spowodował, że od końca XVI wieku coraz większą rolę w walce na morzu zaczęła odgrywać artyleria. Prymitywne lufy wykonane z kutych sztab żelaznych zostały zastąpione przez inne - odlewane w całości, głównie z brązu. Lufy osadzone były na drewnianych łożach zwanych lawetami, które umieszczano na specjalnych progach, lub na kołach. Zastosowanie od 1501 roku ambrazur, prostokątnych lub okrągłych furt zamykanych klapami, pozwoliło na umieszczanie artylerii pod głównym pokładem.
Działa ładowano od przodu. Najpierw do wnętrza lufy sypano proch, następnie kładziono pakuły, które pełniły rolę uszczelki, a następnie kulę. Siła odrzutu, towarzysząca wystrzałowi, była wyhamowywana przez układ lin i bloków. Działo cofało się na tyle, by móc wygodnie wyczyścić lufę i ponownie załadować.
kliknij - powiększenie (27kB)
Celowanie było prymitywne i odbywało się przez ustawienie całego działa, natomiast lufę podnoszono i opuszczano za pomocą drewnianych klinów. Szybkostrzelność dział była stosunkowo mała. Czas potrzebny na oddanie strzału z działa 24 funtowego wynosił 15-20 minut, w XVII w. zmniejszył się do 8 minut, natomiast ładowanie działka 3 funtowego trwało do 4 minut. Donośność także była niewielka. Przy optymalnym kącie podniesienia lufy wynosiła 1500 m. jednak skuteczność nie przekraczała 300-500 m.

ambrazura furt_dz.jpg
furta działowa (ambrazura)

1 - ambrazura,
2 - pokrywa,
3 - talia do manewrowania pokrywą,
4 - burta okrętu,
5 - pokład bateryjny



Kryterium podziału artylerii był kaliber mierzony ciężarem pocisku w funtach. Na początku XVII w. istniało prawdopodobnie ponad 200 różnych, pod względem kalibru, długości lufy i ciężaru, dział. W krajach europejskich, także w Polsce, starano się ujednolicić artylerię. Najczęściej spotykany podział w tamtym okresie w Polsce wygląda następująco:

typ działa kaliber masa lufy
[kg]
kartauna 48-52 5000
3/4 kartauny 36 3000-3500
półkartauny 18-24 2000-2500
szlangi
półszlangi
6-12 500-1700
Falkony
falkonety
1-4 170-350

Chociaż jeszcze przez długi okres spotykano kanony ( kaliber 18-24) , kolumbryny (8-16), oktawy (6) i wiele innych.


Ciężką artylerię stanowiły kartauny i trzy czwarte kartauny i umieszczano ją na dolnych pokładach dużych galeonów. Artyleria średnia półkartauny znajdowała się na dolnych pokładach średnich jednostek, a w przypadku dużych okrętów, na górnych . Szlangi, półszlangi będące lekką artylerią ustawiano na górnych pokładach średnich jednostek, na nadbudówkach dużych, oraz na pokładach małych, często przerobionych z okrętów handlowych. Działa te strzelały często kulami łańcuchowymi, które składały się z oddzielnych półkul połączonych łańcuchem. Kule tego rodzaju służyły do niszczenia olinowania i ożaglowania. Najlżejsze działa falkony i falkonety ustawiano na nadbudówkach. Ponadto okręty wyposażano także w moździerze, które ustawiane na górnych pokładach, strzelały kulami często wypełnionymi materiałami wybuchowymi.

półkartauna
półkartauna
falkonet
falkonet
miotacz kamieni
miotacz kamieni


Na okrętach liczba artylerzystów była wystarczająca do obsługi dział jednej burty. Podyktowane to było tym, że działa okrętowe wymagały licznej obsługi. Do działa 36 funtowego potrzeba było 14 kanonierów, 24 funtowego 11, a do 4 funtowego 4. Pomieszczenie takiej ilości ludzi na okręcie było rzeczą nie możliwą, a okręty i tak prowadziły z reguły ogień z jednej burty.

Nie posiadając znacznych zasobów miedzi i cyny (składników brązu) , a także zbyt wielu ludwisarni, Polska nie była potentatem w produkcji dział. Brakowało ich na potrzeby armii, nie mówiąc o flocie. Tak więc okręty polskie pływały często niedozbrojone , a uzbrajano je dopiero przed walką.


Rozmiar: 19813 bajtów


Zobacz też:
OPRACOWANIE: "BZq"
na podstawie: E. Koczorowski "Bitwa pod Oliwą" oraz E. Kosiarz "Bitwy na Bałtyku X-XIX"

Strona główna / Trochę techniki / Artyleria (I poł. XVII w.)