ISKRA

szkuner trzymasztowy

Iskra I     W latach 1924-1926 wzrastał systematycznie stan liczebny oficerów i aspirantów oficerskich korpusu morskiego Polskiej Marynarki Wojennej. Zarysowała się konieczność posiadania przez Oficerską Szkołę Marynarki Wojennej pełnowartościowego okrętu szkolnego. Szkolenie morskie realizowane było na transportowcach "Wilja" i "Warta".  W 1926 r. podjęta została decyzja o zakupie żaglowca szkolnego dla Marynarki Wojennej.
Wybór padł na trzymasztowy szkuner "St Blanc" (eks "Vlissingen"), zwodowany 19 czerwca 1917 r. w holenderskiej stoczni G.M.Muller w Foxhol, którego właścicielem był armator angielski - A.Kennegy Ltd. z Glasgow. Okręt został zakupiony 1 stycznia 1927 r. i sprowadzony do Polski. Po remoncie oraz przebudowie 5 czerwca 1928 r. rozpoczął służbę jako ORP"Iskra" rejsem do portów Bałtyku Północnego. Na pokładzie żaglowca znajdowało się w tym czasie 6 oficerów, 19 podchorążych oraz 26 osób załogi stałej. "Iskra" odwiedziła porty Libawa, Hanko, Helsinki i Visby, po czym 30 czerwca zakotwiczyła na redzie w Gdyni. trzy tygodnie później okręt wyruszuł w pierwszy rejs atlantycki i odwiedził Dunkierkę, Portsmouth, Lizbonę, Casablankę i Cherbourg. Rejs ten obfitował w pechowe wypadki, z których jeden mógł się skończyć tragicznie. W drodze powrotnej, w pobliżu Dover, gdzie zwykle panuje spory ruch, we mgle nastąpiło nagłe zderzenie z norweskim parowcem "Gray Country". W efekcie kolizji zostały zalane dolne kabiny oficerskie i pomieszczenia podchorążych. Szybka decyzja dowódcy okrętu polegająca na osadzeniu "Iskry" na mieliźnie (czemu sprzyjał odpływ) uratowała jednostkę. Po wyokrętowaniu podchorążych, których wyprawiono w drogę morską do kraju, okręt wyremontowano i po miesiącu wrócił on do kraju. Następne rejsy prowadziły kandydatów na oficerów na szlaki oceaniczne i śródziemnomorskie. Nie zanotowano podczas ich trwania niekorzystnych wydarzeń. W roku 1930 "Iskra" odwiedziła po raz pierwszy Stany Zjednoczone docierając tam po trzydziestu dniach żeglugi z Wysp Kanaryjskich. Ogółem ten rejs trwał 169 dni, podczas których przebyto 13tys. mil. W okresie przedwojennym okręt zrealizował razem dwanaście podróży szkolnych. Ostatni rejs przed wybuchem II Wojny Światowej "Iskra" odbyła wspólnie z okrętem szkolnym "Wilja", gdyż ilość słuchaczy przyjętych do szkoły podchorążych była dwukrotnie większa niż zwykle.
Wybuch wojny zastał załogę "Iskry" na morzu niedaleko Casablanki gdzie okręt zawija 2 września 1939 r. W dniu 10 września 1939 r. załoga "Iskry" dała pokaz prawdziwej odwagi i poświęcenia ratując załogę francuskiego krążownika minowego "Pluton", na którym nastąpiła eksplozja min. Następnie "Iskra" przeszła do Port Lyautey, gdzie 19 października 1939r. wyokrętowano kursantów i załogę, pozostawiając kilka osób nadzoru.

Rejsy szkolne "Iskry" w latach 1928 - 1939
czas trwania ważniejsze postoje ilość mil morskich
5 VI - 30 VI 1928 Libawa, Hanko, Helsinki, Visby -
18 VII - 14 X 1928 Dunkierka, Lizbona, Casablanca, Cherbourg 6500
9 V - 25 XI 1929 Lizbona, Santa Cruz, Las Palmas, Horta 8000
7 V - 23 X 1930 Lizbona, Santa Ctuz, Las Palmas, Santiago de Cuba, Newport News 12300
6 V - 30 X 1931 Lizbona, Cagliari, Neapol, Valetta, Bizerta, Ponta Delgada, Antwerpia 8000
30 VII - 23 XI 1932 Cherbourg, Lizbona, Casablanca, Horta, Devenport 5500
6 V - 23 IX 1934 Cherbourg, porto, Bizerta, Palma, Funchal, Brest 7870
20 V - 23 IX 1935 Brugge, Lizbona, Palma, Albier, Santa Cruz, Ponta Delgada, Dover 8180
20 V - 23 IX 1946 Hawr, Kadyks, Palma, Ponta Delgada, Gravesend 7000
20 V - 28 IX 1937 Hawr, lizbona, Cagliari, Casablanca, Ponta Delgada, Cherbourg 8000
15 V - 27 IX 1938 Gravesend, Oran, Dubrownik, Korfu, Ponta Delgada 8760
6 V 1939 - rejs przerwany Gravesend, Lizbona, Oran, Faleron, Aleksandria, Bizerta, Casablanca, Funchal 9700


Po kapitulacji Francji "Iskra" z kpt. Stefanem Gorazdowskim przeszła z afrykańskiego portu do Gibraltaru i w listopadzie 1940 r. została przekazana Brytyjczykom. Służyła ona przez siedem lat pod nazwą HMS "Pigmy" jako baza mieszkalna dla załóg angielskich kutrów torpedowych, ścigaczy i okrętów podwodnych. W 1948 r. po wykonaniu remontu okrętu częściowo w Gibraltarze i w Portsmouth, ponownie podniesiono biało-czeroną banderę. Pod dowództwem kpt. mar. Juliana Czerwińskiego "Iskra" wyruszyła w drogę powrotną do kraju, a 1 lipca zakotwiczyła na redzie portu Gdynia. Już po kilku dniach zaokrętowano pierwszych kursantów OSMW i okręt wyruszył w pierwszy rejs szkoleniowy. Od tego momentu datuje się nowy rozdział w historii tego zasłużonego okrętu. Rok po roku szkoliły sie na pokładzie "Iskry" kolejne roczniki podchorążych OSMW i WSMW, a także uczestnicy różnych krajów. W latach 1948-1955 jednostka ta realizowała rejsy kandydackie i praktyki podchoroążych żeglując głównie wzdłuż wybrzeży polskich. Dopiero w 1956 r. okręt powrócił na szlaki wiodące do portów zagranicznych, a w następnym roku, pod dowództwem kmdr. ppor. Juliana Czerwińskiego, pokonał trasę wiodącą z Bałtyku przez Morze Północne i kanał La Manche do Przylądka Lizzard. Podczas kampanii letniej w 1957 r. okręt przebył łącznie 6tys. mil, co było w latach powojennych dużym osiągnięciem. Intesywne wykorzystanie okrętu pozwoliło na doskonalenie umiejętności załogi stałej oraz rozwijanie fachowości żeglarskiej słuchaczy. Kolejne lata żeglarskiej aktywności "Iskry" Przyniosły podróźe do Murmańska, Gibraltaru, Aleksandrii, Casablanki, Rostocku, Helsinek i wielu innych portów. Od 1960r. Prowadzono na pokładzie szkunera wielkie akcje harcerskie na morzu, w których wzięło udział ponad trzystu harcerzy i instruktorów. Na okręcie odbywali praktykę także elewi CSSMW w Ustce. "Iskra" stała się zatem bazą szkolenia żeglarskiego młodzieży z całej Polski, a także symbolem kunsztu żeglarskiego specjalistów w mundurach Marynarki Wojennej.

Rejsy zagraniczne "Iskry" w latach 1949 - 1974
czas rejsu trasa rejsu ilość mil morskich
25.08 - 10.09.1949 Leningrad 1750
23.08 - 01.09.1956 Lipawa 560
07.09 - 13.09.1956 Bałtijsk 110
17.06 - 01.07.1958 Leningrad 1750
04.06 - 22.07.1959 Murmańsk 4098
02.05 - 02.08.1961 Giblartar - Aleksandria - Casablanca 9333
22.05 - 12.06.1962 Rostock 737
24.07 - 11.08.1962 Helsinki 1440
30.06 - 16.07.1965 Rostock 750
29.07 - 27.08.1965 Leningrad 1629
27.06 -19.07.1966 Naantali - Ryga 1404
01.08 - 28.08.1966 Sztokholm - Tallinn 1456
03.07 - 23.081967 Kopenhaga - Hawr - Bergen 3521
03.07 - 30.07.1968 Rostock 1200
06.08 - 26.08.1968 Kłajpeda 1138
03.07 - 02.08.1969 Goteborg - Kotka 1755
06.08 - 22.08.1969 Leningrad 1347
21.06 - 22.08.1970 Algier - Oran 5438
05.05 - 26.07.1971 Bałtijsk - Stralsund 900
07.08 - 23.08.1971 Windawa - Asaanitz 954
28.07 - 10.08.1972 Turku 742
12.08 - 23.08.1972 Ryga 763
01.07 - 28.07.1973 Tallinn 1359
02.08 - 25.08.1973 Wismar 1168
01.07 - 18.07.1974 Kopenhaga (Operacja Żagiel '74) 950
25.07 - 15.08.1974 Leningrad - Helsinki 1257


Po wielu latach intensywnej eksploatacji tej pięknej jednostki, po czterdziestu ośmiu latach służby na morzu, w 1974 r. "Iskrę" jako jednostkę szkolną wycofano z użytkowania. Przez dwa następne lata szkuner ten pełnił rolę bazy koszarowej dla kadetów Szkoły Podchorążych MW. Ostatecznie, po sześćdziesiąciu latach eksploatacji okrętu oraz po pięćdziesięciu latach służby pod biało-czerwoną banderą, 26 listopada 1977 r. nastąpiło uroczyste pożegnanie i opuszczenie bandery na "Iskrze". W czasie służby w PMW okręt pokonał 201 000 mil, zawijając do 135 razy do portów zagranicznych. Ogółem przeszkolona na nim 5300 osób z Marynarki Wojennej i 750 żeglarzy cywilnych, a dowodziło jednostką 15 dowódców. O rejsach, przygodach i efektach codziennej pracy "Iskry" napisano wiele interesujących artykułów i innych opracowań, min.: J.Czerwiński - "Iskra i jej rola w procesie kształcenia w latach 1928-1939"; W.Białek - "Z rejsów zagranicznych ORP Iskra"; K.Kowalski - "Na Iskrze po zejściu załogi".

Stara "Iskra" została oddana na złom. Ale polska Marynarka Wojenna nie pozostała bez żaglowca. O następczyni "Iskry I" - smukłej barkentynie ORP "Iskra II" możesz przeczytać tutaj.

OPRACOWANIE: "KTOSIA"
na podstawie: A.Komorowski - "Okręty szkoleniowe Marynarki Wojennej w latach 1927-1997" wyd. AMW; Paul Bishop - "Żaglowce świata"; www.zeglarstwo.waw.pl

Strona główna / Żaglowce polskie / Iskra